Το έλκος είναι απλά ένα άνοιγμα στο δέρμα. Η συνήθης αιτία είναι ένας μικρός τραυματισμός στη γάμπα ή το πόδι, η οποία προκαλεί σχίσιμο στο δέρμα. Στην παρουσία κάποιου υποκείμενου προβλήματος, δυσχεραίνεται η επούλωση και η περιοχή του σχισίματος μπορεί ακόμη και να αυξηθεί σε μέγεθος. Έτσι δημιουργείται ένα χρόνιο ή άτονο έλκος. Τα έλκη είναι συχνότερα στους ηλικιωμένους. Είναι υπεύθυνα για την αναπηρία και το χάσιμο πολλών ωρών εργασίας αρκετών ανθρώπων και – αν μείνουν χωρίς φροντίδα – σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια του μέλους.
Φλεβικά έλκη: Αποτελούν πάνω από το 70% όλων των ελκών και έχουν ως αιτιολογία τη χρόνια φλεβική ανεπάρκεια του ασθενούς. Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται και τα σχετικώς σπάνια έλκη λόγω λεμφοιδήματος ή καρδιογενούς οιδήματος, επειδή η αντιμετώπισή τους είναι συναφής. Τυπικά εντοπίζονται στην εσωτερική πλευρά της κνήμης μόλις πάνω από τον αστράγαλο, όπου η φλεβική πίεση είναι μέγιστη και υπάρχουν μεγάλες ανεπαρκούσες διατιτρώσες φλέβες. Η κνήμη μπορεί να πρήζεται και να είναι ευαίσθητη στο άγγιγμα. Το δέρμα μπορεί να έχει κοκκινωπή ή καφέ-μαύρη υπέρχρωση και περιοχές με λευκή ατροφία, ενώ στο δέρμα και στο υποδόριο λίπος προκαλείται λιποδερματοσκλήρυνση,. Υπάρχει αρκετή φαγούρα και ξηροδερμία. Κάποια προκαλούν πόνο, ειδικά αν αναπτυχθεί λοίμωξη στους πέριξ ιστούς (δέρμα, υποδόριο λίπος). Είναι εξαιρετικά σπάνιο ένα φλεβικό έλκος να οδηγήσει σε ακρωτηριασμό καθώς ακόμη και μεγάλα έλκη αντιμετωπίζονται με επιτυχία.
Αρτηριακά ή ισχαιμικά έλκη: Αποτελούν περίπου το 10-15% των ελκών. Σε σημαντικού βαθμού αρτηριακές στενώσεις ή αποφράξεις μειώνεται σημαντικά η κυκλοφορία στο μέλος. Έτσι, παρατηρείται έλλειψη οξυγόνου και θρεπτικών ουσιών με αποτέλεσμα τη σε βάθος χρόνου δημιουργία ελκών. Έχουν την τάση να εμφανίζονται στο κατώτερο τμήμα της κνήμης και το πόδι. Το πόδι συχνά είναι κρύο και, ανάλογα με το αν βρίσκεται σε οριζόντια θέση ή αν κρέμεται, μπορεί να έχει λευκή ή κόκκινη-μπλε, γυαλιστερή εμφάνιση. Τα αρτηριακά έλκη συνήθως πονούν πολύ, ειδικά το βράδυ στο κρεβάτι. Αρκετές φορές ο πόνος λιγοστεύει όταν τα πόδια είναι σε χαμηλότερη θέση από το σώμα. Συχνά είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί επέμβαση για να αυξηθεί η αιμάτωση και να συντελεστεί επούλωση. Όμως, σε περίπτωση που δεν είναι εφικτή κανενός είδους επέμβαση επαναιμάτωσης και ο πόνος είναι ανυπόφορος, είναι προτιμότερο ο ασθενής να υποβάλεται σε ακρωτηριασμό.
Νευροπαθητικά ή νευροτροφικά έλκη διαβητικών: Σε ποσοστό 10-15% οι διαβητικοί θα παρουσιάσουν έλκη στη διάρκεια της ζωής τους, συνήθως στο πέλμα και τα δάκτυλα. Τα διαβητικά έλκη επιβαρύνονται από το κάπνισμα, την κακή διατροφή, τη λανθασμένη φαρμακευτική αγωγή, την πτωχή φροντίδα των ποδιών ή τα στενά παπούτσια. Εμφανίζονται στις ευπαθείς θέσεις των ποδιών και των κνημών και συνήθως δεν προκαλούν πόνο. Το έλκος αποτελεί μια από τις συχνότερες εκδηλώσεις του διαβητικού ποδιού. Απαιτεί πολύ μεγάλη προσοχή, αξιολόγηση και συμβουλή από ειδικό αγγειοχειρουργό εγκαίρως, επειδή είναι δυνατόν να απειληθεί η βιωσιμότητα του άκρου. Υπολογίζεται ότι το 15-23% των διαβητικών ασθενών με έλκος ποδιού καταλήγουν σε ακρωτηριασμό.
Σπάνια αίτια ελκών Αποτελούν μόλις το 5% των ελκών. Μπορεί να οφείλονται σε αγγειΐτιδα, σε καταστάσεις κρυοσφαιριναιμίας, σε ορισμένες συγγενείς αιματολογικές παθήσεις, στη λήψη φαρμάκου (π.χ υδροξυουρία), σε οστεομυελίτιδα, σε δερματική κακοήθεια, κλπ.
Κάποια από τα άτονα έλκη κνημών παράγουν δύσοσμα υγρά. Τέτοιο υγρό περιβάλλον ευνοεί την πρόκληση λοίμωξης του δέρματος και του υποδορίου λίπους από βακτήρια, οπότε απαιτείται μεταξύ άλλων θεραπευτική αγωγή με αντιβιοτικά.
Ποια είναι η κατάλληλη θεραπεία για άμεση αντιμετώπιση;
Ένα έλκος κάτω άκρου, όπως κάθε άλλη πληγή, οφείλει να επουλωθεί το πολύ σε δύο εβδομάδες. Αν δεν συμβεί αυτό, τότε χρήζει οπωσδήποτε ιατρικής φροντίδας.
Η θεραπεία του φλεβικού έλκους στοχεύει καταρχήν στο να μειώσει την υψηλή πίεση στις φλέβες του μέλους.
- Ανύψωση του μέλους σε ανάρροπη θέση. Τα πόδια πρέπει να είναι λίγο ψηλότερα από το επίπεδο της καρδιάς.
- Συμπιεστική επίδεση ή κάλτσα.
- Επιθέματα. Σε κάθε αλλαγή τραύματος τοποθετούνται κατάλληλα επιθέματα ανάλογα με τη φάση επούλωσης στην οποία βρίσκεται το έλκος.
- Χειρουργική επέμβαση, αν το έλκος οφείλεται σε επιπολής φλεβική νόσο (όπως π.χ. κιρσούς φλεβών ή ανεπάρκεια διατιτρωσών) ή να τοποθετηθεί μόσχευμα δέρματος πάνω στο έλκος.
Στα αρτηριακά έλκη, ο κύριος στόχος είναι η αύξηση της ροής αίματος προς το πόδι. Μερικές φορές μπορεί να χρειαστεί αντιβιοτική αγωγή στη θεραπεία των ελκών, ειδικά αν υπάρχουν σημεία λοίμωξης στο περιβάλλον δέρμα και ιστούς.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση των ελκών μικτής αιτιολογίας είναι πιο σύνθετη.
